Μία «Εικόνα» είναι αυτό το οποίο παρουσιάζει ένα εγκεφαλικό και συναισθηματικό σύμπλεγμα σε μια στιγμή του χρόνου. Χρησιμοποιώ τον όρο «σύμπλεγμα» περισσότερο με την τεχνική σημασία που τον χρησιμοποιούν οι νεώτεροι ψυχολόγοι, όπως ο Hart, παρόλο που μπορεί να μη συμφωνούμε απόλυτα στις εφαρμογές του.
Είναι η παρουσίαση ενός τέτοιου στιγμιαίου «συμπλέγματος» που προσφέρει αυτή την αιφνίδια αίσθηση απελευθέρωσης· αυτή την αίσθηση ελευθερίας από τα δεσμά του χρόνου και του χώρου· αυτή την αίσθηση αιφνίδιας ανάπτυξης, που βιώνουμε μπροστά στα σπουδαιότερα έργα τέχνης.
Είναι καλύτερο να παρουσιαστεί μία Εικόνα σε μια ολόκληρη ζωή πάρα να παραχθεί πολύτομη δουλειά.
Όλα αυτά, όμως, κάποιοι μπορεί να τα θεωρήσουν ανοιχτά προς συζήτηση. Η ακαριαία αναγκαιότητα είναι να δημιουργηθεί ΜΙΑ ΛΙΣΤΑ ΤΩΝ ΜΗ για εκείνους που αρχίζουν να γράφουν στίχους. Ωστόσο, δεν μπορώ να τα βάλω όλα σε ένα αρνητικό Ψηφιδωτό.
Αρχίζοντας σκεφτείτε τους τρεις κανόνες που κατέγραψε ο κύριος Flint, όχι σαν δόγμα –ποτέ μη σκέφτεστε οτιδήποτε ως δόγμα– αλλά ως τ’ αποτέλεσμα εκτενούς στοχασμού, ο οποίος ακόμα κι αν είναι κάποιου άλλου ο στοχασμός ίσως να αξίζει να εξεταστεί.
Μη δίνετε σημασία στην κριτική ανθρώπων που δεν έχουν ποτέ οι ίδιοι γράψει κάποιο αξιόλογο έργο. Εξετάστε τις ανακολουθίες ανάμεσα στα καθαυτό γραπτά των Ελλήνων ποιητών και δραματουργών, και στις θεωρίες των Ελληνορωμαϊκών γραμματικών, επινοημένων ώστε να εξηγηθούν τα μέτρα τους.
Γλώσσα
Μην χρησιμοποιείτε περιττές λέξεις, ούτε επιθετικούς προσδιορισμούς αν δεν αποκαλύπτουν κάτι.
Μην χρησιμοποιείτε εκφράσεις όπως η «η μουντή γη της ειρήνης.» Θολώνουν την εικόνα. Αναμειγνύει μία αφαίρεση με το συμπαγές. Πηγάζει από τη μη συνειδητοποίηση του συγγραφέα ότι το φυσικό αντικείμενο είναι πάντοτε το επαρκές σύμβολο.
Να προχωράτε φοβούμενοι τις αφαιρέσεις. Μην επαναλάβετε σε μέτρια στιχουργική ό,τι έχει ήδη ειπωθεί σε καλή πρόζα. Μη νομίσετε ότι οποιοδήποτε ευφυές άτομο θα παραπλανηθεί όταν προσπαθήσετε να αποφύγετε τις δυσκολίες της απίστευτα δύσκολης τέχνης της καλής πρόζας τεμαχίζοντας τη σύνθεσή σας σε στίχους.
Ό,τι έχει βαρεθεί ο ειδικός σήμερα, το κοινό θα βαρεθεί αύριο.
Μην φαντάζεστε ότι η τέχνη της ποίησης είναι απλούστερη από την τέχνη της μουσικής, ή ότι μπορείτε να ευχαριστήσετε τον ειδικό προτού να επενδύσετε την ίδια τουλάχιστον προσπάθεια στην τέχνη του στίχου με εκείνη που επενδύει κατά μέσο όρο ένας δάσκαλος του πιάνου στην τέχνη της μουσικής.
Να επηρεάζεστε από όσους περισσότερους καλλιτέχνες μπορείτε, αλλά να έχετε την αξιοπρέπεια είτε να αναγνωρίσετε την οφειλή φανερά είτε να προσπαθήσετε να την αποκρύψετε.
Μην επιτρέψετε στην «επίδραση» να σημαίνει απλώς ότι μαζέψατε με την σφουγγαρίστρα το συγκεκριμένο διακοσμητικό λεξιλόγιο ενός ή δύο ποιητών που τυχαίνει να θαυμάζετε. Ένας τουρκικός πολεμικός ανταποκριτής πιάστηκε προσφάτως στα πράσα να μιλάει ασυνάρτητα στις ενημερώσεις του περί λόφων «περιστερόγκριζων», ή αλλιώς ήταν «χλωμή-πέρλα», δεν θυμάμαι.
Να χρησιμοποιείτε είτε καθόλου διακοσμητικά είτε καλά διακοσμητικά.
Ρυθμός και Ρίμα
Αφήστε τον υποψήφιο να γεμίσει το νου του με τους καλύτερους ρυθμούς που μπορεί να ανακαλύψει, κατά προτίμηση σε μία ξένη γλώσσα*, ώστε η σημασία των λέξεων να είναι λιγότερο πιθανό να τον αποπροσανατολίσει από τη ροή· π.χ. Σαξονικά ξόρκια, Παραδοσιακά Τραγούδια των Εβριδών, η ποίηση του Δάντη, και οι στίχοι του Σαίξπηρ –αν ο υποψήφιος μπορεί να αποσυνδέσει το λεξιλόγιο από τους ρυθμούς. Αφήστε τον να αναλύσει τους στίχους του Γκαίτε ψυχρά στα ηχητικά συστατικά τους, σε συλλαβές μακρές και βραχείς, τονισμένες κι άτονες, σε φωνήεντα και σύμφωνα.
Δεν είναι αναγκαίο ένα ποίημα να στηρίζεται στη μουσική του, αλλά εάν όντως στηρίζεται σε αυτήν, η μουσική του πρέπει να είναι τέτοια που θα ευχαριστήσει τον ειδικό.
Αφήστε τον νεόφυτο να μάθει τις παρηχήσεις φωνηέντων και συμφώνων [assonance, alliteration], ρίμες άμεσες και καθυστερημένες, απλές και πλούσιες, όπως ένας μουσικός θα περίμενε να ξέρει αρμονία και αντίστιξη και όλες τις μικρολεπτομέρειες της τέχνης του. Ποτέ δεν είναι υπερβολικός ο χρόνος που μπορείτε να αφιερώσετε σε τέτοια ζητήματα ή σε όποιο εξ αυτών μεμονωμένο, ακόμα και αν ο καλλιτέχνης σπανίως τα χρειάζεται.
Μην φαντάζεστε ότι ένα πράγμα θα «ταιριάξει» σε ποίημα απλώς επειδή είναι υπερβολικά βαρετό για πρόζα.
Μην είστε «αιθεροβάμονες» -αφήστε το αυτό στους συγγραφείς των ωραίων και συνηθισμένων φιλοσοφικών δοκιμίων. Μην είστε περιγραφικοί· να θυμάστε ότι ένας ζωγράφος μπορεί να περιγράψει ένα τοπίο πολύ καλύτερα από εσάς, και ότι χρειάζεται να ξέρει πολύ περισσότερα για αυτό.
Όταν ο Σαίξπηρ μιλά για την «Αυγή ντυμένη μ’ αλουργίδα» παρουσιάζει κάτι που ο ζωγράφος δεν παρουσιάζει. Σ’ αυτόν του τον στίχο δεν υπάρχει τίποτα που κάποιος να μπορεί ν’ αποκαλέσει περιγραφή· παρουσιάζει.
Σκεφτείτε τον τρόπο των επιστημόνων αντί για τον τρόπο ενός διαφημιστή του καινούριου σαπουνιού.
Ο επιστήμονας δεν περιμένει να επαινεθεί ως ένας εξαίρετος επιστήμονας παρά μόνο αφότου έχει ανακαλύψει κάτι. Αρχίζει μαθαίνοντας ό,τι έχει ήδη ανακαλυφθεί. Και προχωρεί από αυτό το σημείο μπροστά. Δεν στηρίζεται στο ότι είναι ένας χαριτωμένος τύπος προσωπικά. Δεν περιμένει οι φίλοι του να χειροκροτήσουν για τα αποτελέσματα της πρωτοετούς του εργασίας. Οι πρωτοετείς στην ποίηση, δυστυχώς, δεν είναι συγκεντρωμένοι σε μία ορισμένο και αναγνωρίσιμο αμφιθέατρο. Βρίσκονται “όπου να ‘ναι». Είναι, λοιπόν, άξιο απορίας ότι «ο κόσμος αδιαφορεί για την ποίηση»;
Μην πετσοκόβετε την δουλειά σας σε ξεχωριστούς ιάμβους. Μην κάνετε κάθε στίχο να πέφτει νεκρός στο τέρμα του αρχίζοντας μετά κάθε επόμενο στίχο μ’ ένα σταμάτημα. Επιτρέψτε στην αρχή του επόμενου στίχου να πιάσει το ύψωμα του ρυθμικού κύματος, εκτός και αν θέλετε μιαν ορισμένη και κάπως μακριά παύση.
Εν ολίγοις, να φέρεστε σαν ένας μουσικός, ένας καλός μουσικός, όταν αντιμετωπίζετε μιαν πτυχή της τέχνης σας με σαφές αντίκρισμα στη μουσική. Οι ίδιοι νόμοι κυβερνούν και δεν είστε δέσμιοι άλλων.
Φυσικά, η ρυθμική δομή σας δεν πρέπει να καταστρέφει το σχήμα των λέξεών σας, ή τον φυσικό τους ήχο, ή τη σημασία τους. Είναι απίθανο, στην αρχή, να είστε σε θέση να φτιάξετε μια ρυθμική δομή αρκετά δυνατή ώστε να τις επηρεάσει σημαντικά, αλλά μπορεί να υπάρξετε θύματα κάθε είδους εσφαλμένης παύσης εξαιτίας του τέλους των στίχων και των τομών.
Ο Μουσικός μπορεί να βασιστεί στον τόνο και την ένταση της ορχήστρας. Εσύ όχι. Ο όρος αρμονία χρησιμοποιείται λαθεμένα στην ποίηση· αναφέρεται σε συγχρονία ήχων διαφορετικού τόνου. Υπάρχει, ωστόσο, στην καλύτερη ποίηση ένα είδος κατάλοιπου ήχου το οποίο παραμένει στο αυτί του ακροατή και δρα λίγο-πολύ σαν βάση οργάνου.
Μια ρίμα πρέπει να ενέχει ένα ελαφρό στοιχείο έκπληξης αν πρόκειται να προσφέρει ευχαρίστηση· δεν χρειάζεται να είναι αλλόκοτη ή περίεργη, αλλά πρέπει να χρησιμοποιείται καλά αν είναι να χρησιμοποιηθεί.
Για περισσότερες πληροφορίες βλ. τις σημειώσεις των Vildrac και Duhamel για τη ρίμα στο «Technique Poétique».
Η πτυχή της ποίησής σου που χτυπάει περισσότερο στο φαντασιακό μάτι του αναγνώστη δε θα απολέσει τίποτα από την μετάφραση σε μία ξένη γλώσσα· εκείνη που τραβάει το αυτί του μπορεί μόνον να αγγίξει αυτούς που την διαβάζουν στο πρωτότυπο.
Σκέψου την διαύγεια της παρουσίασης στον Δάντη, σε σύγκριση με τη ρητορική του Μίλτον. Διάβασε όσο Γουέρτσγουορθ μπορείς ώσπου να είναι αφόρητα βαρετός.
Αν θες την ουσία του πράγματος πήγαινε στην Σαπφώ, τον Κάτουλλο, τον Βιγιόν, τον Χάινε στα σημεία που χτυπάει φλέβα, τον Γκωτιέρ όταν δεν είναι υπερβολικά ψυχρός· ή, αν δεν κατέχεις τις γλώσσες, αναζήτησε τον ανέμελο Τσώσερ. Η καλή πρόζα δε θα σε βλάψει, και μπορεί ν’ αποκτηθεί καλή πειθαρχία με το να προσπαθήσεις να την γράψεις.
Η μετάφραση είναι επίσης καλή εξάσκηση, αν διαπιστώσεις ότι η πρωτότυπή σου μάζα είναι «πλαδαρή» όταν πας να την ξαναγράψεις. Το νόημα του ποιήματος προς μετάφραση δεν πρέπει να είναι «πλαδαρό».
Αν εφαρμόζεις μια συμμετρική φόρμα, μην βάλεις μέσα ό,τι θέλεις να πεις γεμίζοντας μετά τα εναπομείναντα κενά με σαχλαμάρες.
Μην θολώσεις την αντίληψη μιας αίσθησης προσπαθώντας να την ορίσεις με τους όρους μίας άλλης. Αυτό είναι συνήθως τ’ αποτέλεσμα του να είσαι υπερβολικά τεμπέλης ώστε να βρεις την ακριβή λέξη. Σ’ αυτήν την πρόταση υπάρχουν και εξαιρέσεις.
Οι πρώτες τρεις συμβουλές θα εξοστρακίσουν τα εννέα δέκατα όλης της κακής ποίησης που είναι τώρα αποδεκτή και κλασσική· και θα προλάβει πολλά παραγωγικά σου εγκλήματα.
«…Mais d’ abord il faut être un poète», όπως οι κύριοι Duhamel και Vildrac έχουν πει στο τέλος του μικρού τους βιβλίου, «Notes sur la Technique Poétique».
*Αυτό αφορά στο ρυθμό, το λεξιλόγιό του πρέπει ασφαλώς να αναζητηθεί στην μητρική του.
Ezra Pound
Comments